<<< Powrót
Opis

Stanisław Jachowicz (ur. 17 kwietnia 1796 w Dzikowie (dziś dzielnica Tarnobrzega), zm. 24 grudnia 1857 w Warszawie) – poeta polski, pedagog, działacz charytatywny, czołowy bajkopisarz polski.
W 1824 r. wydał w Płocku swoją pierwszą książkę, dedykowany pamięci matki zbiór 58 wierszowanych bajek i umoralniających opowiastek dla dzieci pod tytułem Bajki i powieści.

Choć nie był pierwszym polskim autorem piszącym dla dzieci, w przeciwieństwie do poprzedników, np. Klementyny Hoffmanowej z Tańskich, potrafił zrozumieć dzieci i ich sposób widzenia świata.

Był pierwszym, który dostrzegł, że bajki dla dzieci powinny być inne niż klasyczna bajka dla dorosłych. W swoich wierszach dla dzieci porzucił operowanie alegorią, używając zamiast niej konkretnych przykładów, przekazywanych naturalnym, codziennym językiem.

W bajkach Jachowicza zwierzęta nie uosabiają przywar i zalet ludzkich, co małe dziecko, nieznające konwencji, musiałoby dopiero „rozkodowywać”, lecz są po prostu bohaterami opowieści. Nie różnią się w tym istotnie od bohaterów ludzkich, zarówno tych z utworów wierszowanych, jak i tych z powiastek prozą.

Warto zauważyć, że Jachowicz wprowadził do swoich bajek i powiastek dziecko z ludu jako pełnoprawnego bohatera, nie tylko, jak dotąd najczęściej bywało, jedynie obiekt wyświadczanej dobroczynności. Kolejną nowością w Bajkach i powieściach są wzorowane na oświeceniowych powiastkach moralnych powiastki dziecięce.

Jachowicz był faktycznym twórcą tego nowego gatunku. Powiastka dziecięca, w postaci, jaką jej nadał, stała się popularną formą literatury dla dzieci.

Tak powiastki, jak i bajki promują swymi morałami surowe ideały wychowawcze, odzwierciedlające tradycyjne wychowanie pisarza, wzbogacone o szereg cnót mieszczańskich: posłuszeństwa, pracowitości, uczciwości i solidności, zadowalania się małym, oszczędności, praktycznego rozsądku, poszanowania tradycji, dobroci dla ludzi i zwierząt.

Przez cztery kolejne lata co roku ukazują się kolejne, za każdym razem poszerzane wydania Bajek i powieści.

Piąte, z roku 1829 zawiera już 113 utworów.

Prócz tego zamieszcza Jachowicz swoje teksty w periodykach, opatrując je albo własnym nazwiskiem, albo pseudonimem Stanisław z Dzikowa.

Późniejsze wydania Bajek i powieści ukazywały się pod tytułem Bajki i powiastki (t. 1–4 1842–1847) i zostały przetłumaczone na kilka języków.

W XIX wieku był to najpopularniejszy w kraju zbiór utworów dla dzieci, w roku 1871 ukazało się ósme jego wydanie. Kontynuacją tego zbioru było Sto nowych powiastek, wydane w roku 1853 i cieszące się równą popularnością.

Ogółem napisał kilkaset wierszyków i powiastek dydaktyczno-moralizatorskich.

Jachowicz jest powszechnie uważany za najlepszego bajkopisarza dla dzieci swojej epoki i faktycznego twórcę polskiej literatury dla dzieci.

Na jego bajkach wychowały się dwa pokolenia, choć później, już od czasów Boya-Żeleńskiego, krytykowano je za nadmierne moralizatorstwo, fałszywie idylliczny obraz świata porządku, w którym posłusznym, grzecznym dzieje się dobrze, a niegrzecznych spotykają nieszczęścia.

Mimo to niektóre z jego wierszyków, jak Chory kotek (Pan kotek był chory...) czy Andzia, są nadal powszechnie znane i lubiane przez dzieci.

W 1829 Jachowicz brał udział w redagowaniu wydawanego przez rok, kierowanego przez Ignacego Chrzanowskiego, „Tygodnika dla Dzieci”. Było to drugie tego rodzaju pismo w Polsce, po prowadzonych przez Hoffmanową w latach 1824–1828 „Rozrywkach dla dzieci”.

W 1830 przy współudziale Chrzanowskiego zaczął wydawać pierwsze w Europie codzienne pismo dla dzieci — „Dziennik dla Dzieci”. „Dziennik” ukazywał się codziennie, prócz niedziel i świąt, ogółem wydano 299 numerów. Miał, podobnie jak periodyk Hoffmanowej i tygodnik Chrzanowskiego, stałe działy, poświęcone dziejom Polski i wielkim Polakom, historii obcych narodów, dalekim krajom i ich przyrodzie. W „Dziale dziecięcym” zamieszczano wierszyki, powiastki, bajki, poruszano problemy dzieci i ich środowiska. Była też stała rubryka z omówieniami książek dla dzieci. Gazeta wyróżniała się wśród innych pism dla dzieci ukazujących się w tym okresie w Polsce nie tylko częstotliwością ukazywania się, ale i nowatorskim prowadzeniem.

Jachowicz był pierwszym, który wciągnął do współpracy nad pismem samych czytelników. Publikował nadsyłane przez nich listy, próbki literackie, organizował konkursy i akcje charytatywne.

Kiedy 29 listopada 1830 wybuchło powstanie listopadowe, prowadzony przez Jachowicza dziennik wyróżnił się patriotyczną postawą i zdecydowanie poparł zryw. Na łamach „Dziennika” objaśniano dzieciom pojęcie powstania, miłości do ojczyzny, wskazywano powinności wobec kraju ojczystego, radząc, aby „napawały serca młodociane przykładem cnót bohaterskich”.Jako jeden z sekretarzy tajnego Towarzystwa Patriotycznego zamieścił w „Patriocie” tuż po wybuchu powstania Pieśń narodową. Na nutę „Jeszcze Polska nie zginęła”, a w czasie powstania zorganizował Towarzystwo Wychowania Dzieci po Poległych Rycerzach.

Jego gazety i książki dla dzieci miały nie tylko wychowywać, ale i uczyć: czytania, liczenia, historii. Nauka w zabawce, dziełko dla dzieci (1829), Rozmowy mamy z Józią służące za wstęp do wszelkich nauk (1830). Kiedy po upadku powstania listopadowego nasiliła się rusyfikacja szkół, szczególnego znaczenia nabrała dalsza praca Jachowicza nad edukacją młodych pokoleń.

Po cofnięciu mu, w 1842, zakazu druku publikował książeczki do tzw. wychowania macierzystego oraz seryjne tomiki powiastek dla dzieci, między którymi są:

dedykowana synowi Pamiątka dla Eryczka (t. 1–4, 1846–1852),

Źródło wiadomości dla dziatek polskich (1849),

Rady wuja dla siostrzenic (1855)

czy Dzieciom na pamiątkę. Wiązanka z dziejów Polski (wyd. pośm. 1900).

Z kolei Śpiewy dla dzieci (1854) to pierwszy w Polsce tomik piosenek.

W swoich zbiorkach przedstawiał także (np. Książeczka dla Stefcia (1855)) pomysły na zabawy dla dzieci z ubogich, plebejskich rodzin i ochronek.

Swoich działań edukacyjnych i wychowawczych nie ograniczał do małych dzieci, pamiętając o wychowaniu i kształceniu młodzieży napisał

Książkę dla rzemieślnika (1855),

Rozrywki dla młodzieży rzemieślniczej (t. 1–2, 1856–1857).

Jachowicz oprócz literatury dla dzieci pisał także wiersze dla dorosłych, w których pokazywał między innymi obraz swoich rodzinnych okolic, opisywał wiejskie obyczaje. Utwory te ukazały się w tomie zatytułowanym Pisma różne wierszem (1853), jednak książka przeszła bez echa i pozostaje mało znana.

Ponadto amatorsko zajmował się gromadzeniem i kategoryzowaniem przysłów; jego zbiór wykorzystał później Samuel Adalberg.

 

źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Jachowicz

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O P R S Ś T U W Y Z Ź Ż